وقتى پیامبر اکرم(ص) آن همه استقبال و شادى و شادمانى را از مردم مدینه دید، اولین کارى که کرد این بود که، طرح ساختن مسجدى را براى مسلمانان پى افکند. مسجد تنها محلى براى خواندن نماز نبود. در مسجد تمام کارهاى قضائى و اجتماعى مربوط به مسلمانان انجام مى شد.

مسجد مرکز تعلیم و تربیت و اجتماعات اسلامى از هر قبیل بود. شعرا اشعار خود را در مسجد مى خواندند. مسلمانان در کنار هم و پیامبر اکرم(ص) در کنار آنها با عشق و علاقه به ساختن مسجد پرداختند. پیامبر اکرم(ص) خود سنگ بر دوش مى کشید و مانند کارگر ساده اى کار مى کرد. این مسجد همان است که اکنون با عظمت برجاست و بعد از مسجدالحرام، دومین مسجد جهان است .

پیامبر بین دو قبیله (اوس) و (خزرج) که سالها جنگ بود، صلح و آشتى برقرار کرد. بین مهاجران مکه و مردم مدینه که مهاجران را در خانه هاى خود پذیرفته بودند یعنى (انصار) پیمان برادرى برقرار کرد. پیامبر، توحید اسلامى و پیوند اعتقادى و برادرى را جایگزین روابط قبیلگى کرد. با منشورى که صادر فرمود در حقیقت (قانون اساسى) جامعه اسلامى را در مدینه تدوین کرد و مردم مسلمان را در حقوق و حدود برابر اعلام فرمود. طوایف یهود را که در داخل و خارج مدینه بسر مى بردند امان داد.

به طور خلاصه، پیامبر از مردمى کینه توز، بى خبر از قانون و نظام اجتماعى و گمراه، جامعه اى متحد، برادر، بلند نظر و فداکار بوجود آورد. به تدریج از سال دوم در برابر حملات دشمنان اسلام، اقدامات رزمى و دفاعى صورت گرفت .